Selasa, 23 Juli 2024

 


 

Melirik Pantun Banjar

Oleh : Arsyad Indradi

 

           Masyarakat Banjar tempo dulu (bahari) sangat gemar berpantun sampai sekarang ini. Yang lebih menggembirakan bukan saja orang – orang  tua tetapi juga kaula muda Tanah Banjar masih tetap menggemari pantun bahkan akan tetap melestarikannya.

         Pantun Banjar merupakan salah satu bentuk sastra lisan ( folklore ) akan   tetapi dalam perkembangannya, pantun Banjar bukan saja berupa penuturan langsung dari pewarisan secara turun-temurun dalam bentuk lisan namun  sudah tertulis (dituliskan) dalam artian telah banyak buku-buku yang memuat pantun Banjar, kumpulan pantun Banjar atau antologi pantun Banjar.

        Banyak pantun Banjar yang tidak diketahui pengarangnya ( anonim ),  milik bersama (dimiliki suatu masyarakat), diwariskan secara lisan.

Struktur pantun Banjar seperti halnya pantun Indonesia lama atau pantun Melayu yang bersetruktur : baris pertama dan kedua adalah sampiran, baris ketiga dan keempat adalah isi. Jumlah suku katanya baris pertama sama dengan baris ketiga dan baris kedua sama dengan baris keempat. Atau jika terjadi selisih suku katanya tidak lebih dari dua suku kata. Atau dari baris pertama, kedua, ketiga dan keempat sama jumlah suku katanya. Rima persajakan pada pantun Banjar ada yang berima   (a),(b),(a),(b), ada pula yang berima (a),(a),(a),(a) dan (a),(a),(b),(b).

Terkadang pantun Banjar ada yang unik, mirip dengan syair yakni baris – barisnya hampir tidak dapat dibedakan sampiran dan isi dan rima sajaknya  (a),(a),(a),(a). Yang lebih unik lagi apabila pantun ini merupakan lirik dari lagu atau nyanyian yakni terjadi pengulangan baris sehingga menimbulkan bunyi dan irama yang harmonis. Demikian pula ada pantun lagu yang terdiri dari enam baris yang persajakannya (a),(b),(c),(a),(b),(c).

 

Pantun Banjar ada lima  ragam :

 

I. Ragam Pantun Banjar Biasa

 

 A.Berdasarkan Isi : Pantun Agama, Pantun Adat Istiadat, Pantun Badatang, Baturai Pantun, Panglipur, Papujian, Babujukan, Mangabuaw, Marista, Pantun Insyaf,  Pantun Bacucupatian, Pantun Urang Anum, Pantun Kakanakan,

 

B. Berdasarkan bentuk : Pantun Bakait, Pantun Kilat ( Karmina).

II. Ragam Pantun Banjar Sebagai Lirik Lagu atau Nyanyian

III. Ragam Pantun Banjar Sebagai Pengiring Tarian

IV. Ragam Pantun Wayahini

 

I. Ragam – Ragam Pantun Banjar Biasa


A.Berdasarkan Isi :

 

1. Pantun Agama

 

    Pantun agama ini merupakan pantun yang berisi tentang keagamaan (relegiusitas),  tuntunan bagaimana menjalankan syariat islam.

 

Luruk banyu ka dalam bulanai

Gasan mangurung si iwak patin

Islam nitu agama nang damai

Damai di lahir damai di batin

 

Bawalah paikat ka Birayang

Imbah nitu ka Palaihari

Wajib salat atawa sambahyang

Lima kali dalam sahari

 

Mun isuk mudik ka Kandangan

Batarus haja ka Mantimin

Kitap suci kitap Al Quran

Bacaan mulia urang muslimin

 

Daun pudak atawa pandan

Bawalah ka pasar ari Arba

Amun datang bulan Ramadan

Jangan tatinggal wajip puasa

 

Ada nasi ada jua bubur

Pilih makan handak nang mana

Imbah mati masuk ka kubur

Harta nang banyak kada dibawa

 

Kayu panjang di halaman

Lalu ditatak lawan parang

Parilaku urang baiman

Katuju manulungi urang

 

Tatak sabilah kayu birik

Bilahannya ditumbang talu

Wayah bamula gawi nang baik

Baca Bismillah badahulu

 

Anak saluang si anak sapat

Timbul tinggalam banyalam-nyalam

Amun kita hanyar badapat

Badahulu kita maucap salam

 

Ulin panjang gasan galagar

Ulin nang nipis diulah sirap

Maulah masjid manggawi langgar

Gawi sabumi mangumpul wakap

 

Banang bagalas dililit-lilit

Gasan talinya kalayangan

Wayah mandangar ajan di masjid

Nitu wayahnya sambahyangan

 

 

2. Pantun Adat Istiadat

 

    Pantun Adat Istiadat ini adalah ragam pantun yang membimbing atau berupa nasihat agar bertingkahlaku, sopan santun, berahlak yang baik terhadap orang tua, pada seseorang baik terhadap yang muda mau pun yang tua, juga dalam tatanan bermasyarakat.

 

Puhun gambir di dalam hutan

Andaknya di padang sabat

Amun bapandir lawan kuitan

Baucap nitu bagamat-gamat

 

Mambawa papan ka muhara

Papan handak diulah pasak

Parak hadapan urang tuha

Mun bajalan babungkuk awak

 

Banyak raragi lawan rarampah

Ada katumbar lawan jintan

Handak tulak ka luar rumah

Basujut cium tangan kuitan

 

Bungkah janar diulah japa

Dipirik-pirik di dalam cubik

Dikiau mama dikiau bapa

Lakasi manyahut baik-baik

 

Maharu baras dalam kuantan

Kuantan miris imbah disudir

Amun disuruh ulih kuitan

Lakas digawi jangan pangulir

 

Hundayang nyiur daunnya karing

Bilah lidinya dijarat-jarat

Kada baik baucap nyaring

Kaya urang kada baadat

 

Buah asam banyak guguran

Ada nang gugur ka sumur karing

Tuntung makan kakanyangan

Jangan mariga banyaring-nyaring

 

Jalan baimbai sambil batuntun

Lapah bajalan naik ka bica

Kada bulih manjajak watun

Kaina disariki ulih mintuha

 

Tukang titik si tukang sudir

Manyudir rinjing baluman tuntung

Rahatan makan banyak bapandir

Bisa nasi tamasuk kahidung

 

Buah rambai gugur ka tanah

Pucuk daunnya umpan bakantan

Basisiut malam dalam rumah

Nitu pamali mangiaw sitan

 

Tumat hantakan ka Banua Kupang

Singgah dahulu di Batali

Jangan makan piring batumpang

Ujar nini nitu pamali

 

Karas-karasnya wasi waja

Diulah lading diulah parang

Amunlah ari wayah sanja

Janganlah duduk di muha lawang

 

Tulak mamulut baduduaan

Imbah bulik di wayah sanja

Jangan bacakut papadaan

Hual sadikit baakuran haja

 

Dadaian kain paikat laki

Kain didadai nang bakurawang

Kada baik bahiri dangki

Pariksa haja diri saurang

 

Mayang pinang babungkus upih

Gasan dipakai bamandi-mandi

Wayah bapangkat wayah sugih

Baingat-ingatlah lawan diri

 

Maurak tikar di palatar

Tikar purun diulah lapik

Piragah harat piragah pintar

Nitu parigal nang kada baik

 

Kayu halaban diulah harang

Ditatak-tatak dipanggal dua

Jangan mancari kasalahan urang

Kasahan saurang ada haja

 

Tulak maunjun tulak mambanjur

Dapat kalabaw dapat hundang

Amunlah bajanji bujur-bujur

Janji nitu ibarat hutang

 

Tatak haur diulah bumbung

Hujung ditukup tarus dijarat

Kada bagus balaku sumbung

Parigal diri nang pina harat

 

Kumpai jariwit daunnya panjang

Makanannya si biri-biri

Amun bagana di kampung urang

Babisa-bisa mambawa diri

 

Daun kaladi tumbuh di pinggir

Di subalahnya tumbuh jaruju

Amun cakah harat bapandir

Banyak urang kada katuju

 

Kupasakan sabigi mangga

Mangga banyak dalam barunjung

Balaku baik lawan tatangga

Amun parlu kawa manulung

 

Kuning-kuning kambang angsana

Ditampur angin tarabangan

Makan pakai nang sadarhana

Jangan maungkai kasugihan

 

Buah nyiur sabigi dua

Banyunya manis nyaman dinginum

Hurmat lawan urang tuha

Sayang pulang lawan nang anum

 

Riang riut punduk di hutan

Kaguguran  buah timbatu

Irang irut muntung kuitan

Mamadahi anak minantu

 

 

 

3. Pantun Badatang (meminang)

 

    Pantun Badatang ini berisikan suatu tuntutan menagih janji berupa pinangan pria kepada pihak si perempuan. Kadang kala meminang ini terjadi berbalas pantun antara pihak pria dan pihak perempuannya.

 

Pihak pria :
Apa habar bayan manari
Katutut bajalan malam
Apa habar datang kamari
Manuntut janji samalam

Pihak perempuan :
Katutut burung katutut
Katutut basaung buntut
Lamun ada judu manuntut
Urang tuha bisa mamatut

 

Pihak pria   :

Rumah bahari baukir – ukir

Tangga ulinnya bapasang pasak

Sudah lawas kami pikir – pikir

Ditimbang – timbang sampai masak

 

Pihak perempuan :

Pucuk bubungan bapasang jamang

Jamang batatah di pambuung

Lawas dipikir lawas ditimbang

Talalu banyak hitung-mahitung

 

Pihak pria :

Anak tangganya pitung tantang

Sama balakang lawan hadapan

Niat hati handak badatang

Nang kaya apa sakira nyaman

 

Pihak perempuan :

Punduk di hutan hatap rumbiya

Gasan lantainya papan satampik

Sampian badatang kami tarima

Kadatangan sampian kada ditampik

 

Pihak pria :

Punduk di hilir punduk di hulu

Sama batawing papan kalipik

Amun damintu hitung dahulu

Ari nang baik bulan nang baik

 

Pihak perempuan :

Batang dadap batang maritam

Disitu ada sarang kalulut

Bulan di hadap imbah katam

Hidup duabelas bulan Mulut

 

 

4. Baturai Pantun

 

    Pantun ini adalah pantun bersahut – sahutan atau berbalas pantun. Setelah istirahat melakukan panen padi atau juga  kaula muda berkumpul – kumpul di rumah pengantin sebelum atau sesudah acara mempelai bersanding. Juga acara khusus baturai pantun disuatu tempat yang diselenggaran oleh panitia dalam rangka perayaan baik peringatan hari  besar nasional mau pun daerah.

Baturai pantun dilakukan baik sepasang atau berkelompok.

 

( Biasanya dimulai oleh seseorang dari penyelenggara )

Mamuai wanyi tangkainya runtun
Wanyi dipuai di atas gunung
Mari kita baturai pantun
Mahaur-haur hati nang bingung

I
Manutuk lasung balenggang
Mapa akal handak mangalangakan
Amun buruk tapih di pinggang
Siapa jua nang manggantiakan

II
Baras limbukut jangan ditumbuk
Baik ditampi buang dadaknya
Jangan takutan batapih buruk
Kena aku manggantiakannya

 

I

Limbukut asalnya baras

Hagan baulah cingkaruk batu

Mun ada nang marasa maras

Siapa jua manukarakan baju

 

II

Baras diayak dalam sarakai

Buang banihnya ka pipiringan 

Langkar banar batapih bahalai

Sarasuk wan baju sasirangan

 

I

Nyaman-nyamannya makan tiwadak

Kulit durian banyak durinya

Duduk basandar bahimpit awak

Sambil bapantun palipur lara

 

II

Tumit sandal sasain lisit

Banyak bajalan kunyuk-kunyuk

Mun basandar jangan bahimpit

Kada tahan ada nang mancucuk

 

 


I

Awak basandar batis bahunjur

Sambil mamakan sarikaya

Amun bapandir bujur – bujur

Jangan sambatan manyalaya

 

(A)

Mun mamatuk lakasi sisit

Iwaknya sapat saluang

Jangan pina sasirit-sirit

Mun handak batarus tarang

 

(B)

Sapat saluang di bawah batang

Di bawah batang takana jarat

Nang kaya apa batarus tarang

Amun muntung ngalih manyambat

 

(A)

Takana jarat tali paikat

Ganting di awak talulun-lulun

Mun ngalih muntung manyambat

Datang haja ka rumah ulun

 

(B)

Buah kastela barandak-randak

Masak sabigi dimakan musang

Babujuran marasa  handak

Tapi takutan ditimpas urang

 

(A)

Musang pandan makan tiwadak

Habis tiwadak lalu  kasturi

Amun bujur – bujur rasa handak

Biar lautan disubarangi

 

(B)

Makan tiwadak ambil mandainya

Mandai disanga di dalam rinjing

Hati sanang kada sakira

Mandangar ucapan si ading

 

(A)

Ayam putih tarbang ka jambu

Limbah ka jambu ka awan pulang

Kalu handak lawan badanku

Lakasi haja pian badatang

 

(B)

Pucuk waluh bacabang dua

Dilayapakan ka puhun jambu

Sudah judu kita badua

Ancap kita datang ka pangulu

 

 

Urang Barangas bajual jarum

Umpat manukar pang barang salawi

Ading bungas bapupur harum
Umpat mancium pang barang sakali

 

Si kacil mulik nitu ngarannya ijum

Bungas banar babaju kabaya

Ikam ni jangan sambarang cium

Bursiah dilempang abahnya

 

Ulun gin kada manukar jarum
Amun kadada sabab-musababnya

Ulun nih kada sambarang mancium

Amun kadada ijin asbahnya

 

Manukar jarum ulahan cina

Handak manjahit salawar reweng

Bujur garang ijin abahnya

Lihati mamanya pina menceleng

 

Wadai donat kariasi nang bangaran

Amun lah dimakan liur mancurat

Janganlah salah kulaan maartiakan

Kaina hidup manjadi mudarat


5. Pantun Panglipur

 

    Pantun ini berisikan suatu ujaran menghibur seseorang yang sedang gundah gulana atau memberikan semangat dimana seseorang sedang berduka.


Beberapa Pantun Panglipur :


Itam-itam tampuk palawi
Kamuning luruh bunganya
Itam-itam lawan panggawi
Putih kuning apa gunanya

Anak lalat guring bagantung
Anak warik manyanyiakan
Biar jahat lamun bauntung
Rupa baik kahada dimakan

Anak lalat binatang rotan
Jalutung batang kuranji
Biar jahat badan babustan
Badan bauntung manjadi haji


6. Pantun Papujian

 

    Pantun ini berisikan pujian terhadap seseorang karena keelokan rupa atau baiknya tingkah laku.

 

Beberapan Pantun Papujian :

Pulau Alalak malang malintang
Wadah Diang-Galuh mancari undang
Mata galak nangkaya bintang
Saparti amas hanyar dituang

Pacak muha mambiji batang
Kuning nangkaya awan ditulis
Pinggang rengkeng sakacak malang
Dahi nangkaya bulan sahiris

Bibir nangkaya dalima marakah
Tangan lentek manjantur penah
Gulu langgak kaya minjangan bukah
Talinga nangkaya talepok di tanah

Rambut mamak mamanjang mekar
Tumit kaya bawang sasihung
Pacak bibir manggula sekar
Telor batis menelur burung

Pipi nangkaya pauh nang lunak
Jariji halus manyugi landak
Kuku panjangnya nangkaya unak
Batis nangkaya salungsung pudak

 

Maulah lunta banang dirajut

Banang sagulung nukar di pasar

Jantung mandibar takajut – kajut

Imbah malihat si galuh langkar

 

Mambasuh muha batampungas

Siram banyu jadi barasih

Malihat ading rupa nang bungas

Lamak sadang awak nang putih

 

Kandal kulitnya buah kaminting

Nang kaya apa mambalahnya

Hidung mancung rambut kariting

Siapa jua nang ampunnya

 

7. Pantun Babujukan

   

Pantun yang berisikan saling membujuk atau memikat agar lawan berpantun menjadi tertarik atau terpikat.

 

Asam pauh si dalima pauh

Tarabang tinggi si rama rama

Rasa  tarista ka ai ditinggal jauh

Kilir kiliran si banyu mata

 

Asam pauh si dalima pauh

Rama rama batali banang

Jangan manangis tapisah jauh

Ada untung ding ai batamu pulang

 

Karang dukuh takar dahulu

Lalu dimasak nasi astakona

Tapisah ka ai lawan badan ku

Sahari jangan dibari lupa

 

Masak ding ai si baras buyung

Gangan sarai iwaknya nila

Biar hancur bumi mangandung

Kada tacarai kita badua

 

Lamun batang buluh hagan batiti

Jangan batiti di batang licin

Lamun tali adingai tali balati

Tali dadaian adingai sampiran kain

 

Amun rama rama sudah batali

Batali banang jahitan kain

Amun  kita adingai sudah bajanji

Jangan dikambar lawan nang lain

 

Jangan ditatak tali jamuran

Kain basah jamur kamana

Lamun paikat ka ai ulah dadaian

Ulur salimut didadai jua

 

Lamun kuranji diputikakan

Jangan tacampur balangkasua

Lamun  janji dingai dibatalakan

Saumur hidup dingai kada kurila

 

Pulau pandan jauh ditangah

Dibalik pulau angsanya dua

Hancur badan dikandung tanah

Pian ka ai nang ulun cinta

 

Limaulah manis aduh disayang limau pancukan

Buntunglah buntung adingai badaun pulang

Jangan manangis aduh disayang ditinggalakan

Mudahan untung adingai batamu pulang

 

 

Radamlah radam aduh disayang ka jawa lawas

Amparlah tikar kakai sama ratanya

Amunlah madam aduh disayang janganlah lawas

Ulun dirumah kakai apa rasanya 

 

 

Asamlah pauh aduh disayang dalima pauh

Ramalah rama adingai batali banang

Adinda jauh aduh disayang kakanda jauh

Samalah sama adingai hati mangganang

 

 

Buahlah kacang aduh disayang di batang Pinang

Paikat tali kakai batang hambawang

Biarlah jauh aduh disayang hati mangganang

Taingat kasih kakai di kampung urang

 

Limau manis  adingai limau pancukan

Jangan di buang dindang sayang si bulan tarang

Jangan manangis dingai kami mantukan

Ada umur dindang sayang pulang kamari pulang 

 

 

 

 

8. Pantun Mangabuaw


    Pantun 
mangabuaw adalah pantun berisikan kelucuan yang menjadikan tertawa.


Amas mirah intan sakerat
Kapal di laut gedung di darat
Mambuka pender pina harat
Tapih bakarut baju bajarat

Amas mirah intan sakindai
Apa diulah di dalam widai
Papenderan pina marudai
Wadai di piring maka am dahai

 

Jalan liuk nang kuhantasi

 

Barambai tabuk Barambai

Barait lawan Rantau Badauh

Mudik baimbai labuh baimbai

Jukung nang dua jangan bajauh

 

Sungai tabuk banyunya dalam

Kubibit cirat kuciukakan

Rasa malibuk hati di dalam

Kubibit surat kukirimakan

 

Sungai madang tabingnya tinggi

Kawa maundak si kalayangan

Maminta hadang tahun ini

Pahadangan mancariakan

 

Lok Buntar Kuliling Benteng

Sayat malati ka Banjarmasin

Tuhuk mamutar tuhuk mamusing

Rupanya sama panjalan lain

 

12. Pantun Kakanakan

 

       Pantun kakanakan ini berisikan dunia anak – anak. Seperti sedang bermain dan  bersenda gurau. Pantun yang merupakan bermain-main ini sering terdapat baris – baris yang unik. Keunikan ini di luar struktur yang pada umumnya. Disini terdapat persajakan dimana tersebar pada baris – barisnya.

Pantun merupakan dendang menidurkan anak sudah lazim digunakan oleh orang-orang tua.

Pantun kakanakan ini ada yang hanya terdiri dari dua baris.

 

 

Ampar – ampar pisang

Pisangku balum masak

Masak sabigi dihurung bari-bari

Manggalepak manggalepok

Patah kayu bengkok

Bengkok dimakan api

Apinya cangcurupan

Garitak disintak dahuluakan masak

 

Ampar – ampar pisang

Pisangku balum masak

Masak sabigi dihurung bari-bari

Manggalepak manggalepok

Patah kayu bengkok

Tanduk sapi kulibir bawang

Nang mana batis kutung dikitip bidawang

 

Cuk cuk bimbi

Bimbi tuan sarunai

Tacucuk takulibi

Muhanya kaya panai

( Sagincul liu liu, Sagincul liu liu )

 

Ungga - ungga apung

Apung sinali-nali

Talipat daun bakung

Raja punai raja wali

 

Jun – jun alai

Tapatuk burung di laut

Tatajun ka balai

Katulangan tulang walut

 

Sumangka masak mangkal

Dijajak linak-linak

Urang tuha kada baakal

Malawani kanak-kanak

 

Pangantin pangintut

Palapah rumbia

Nang bini takantut

Nang laki tabahira

 

Kastila buruk di dahan

Di dahan badaun dua

Kakanakan bahingusan

Minta buangi wan mamanya

 

Guring-guring anakku guring

Guring diakan dalam ayunan

Matanya kalat disuruh guring

Untung batuah lagi baiman

 

Guring-guring anakku guring

Guring badundang dalam pukungan

Mata bapajam sudahlah guring

Budi bauntung parajakian

 

Anak lalat guring bagantung

Anak pang wanyi manyanyiakan

Batahi lalat tanda bauntung

Budi nang baik kakasih tuhan

 

Daun paring batang pirawas

Daunnya maampat cabang salawi

Anakku guring sihat wan waras

Panjang umurnya hidup babakti

 

 

13. Berdasarkan Bentuk :

 

A. Pantun Bakait :

Adalah pantun berkaitan antara bait pertama dengan bait kedua, lalu bait kedua dengan bait ketiga, dan seterusnya. Alur kaitannya yakni; baris kedua bait pertama menjadi baris pertama pada bait kedua, baris keempat bait pertama dijadikan baris ketiga pada bait kedua dan seterusnya. Persajakannya ada yang /a/,/a/,/a/,/a/ ada pula /a/,/a/,/b/,/b/

Contoh Pantun Bakait :

 

1.

Kambang malati harum baunya

Harum lagi kambang campaka

Turutilah nasihat urang tuha

Jangan manjadi anak durhaka.

 

Harum lagi kambang campaka

Disuntingakan di galung dua

Jangan manjadi anak durhaka

Kaina hidupnya bakal marista

 

 

2.

Burung marpati tarabang tinggi

Batamu lawan burung takukur

Satiap hari dibari Allah rajaki

Janganlah lupa kita basyukur.

 

Batamu lawan burung takukur

Haratan mandi di banyu talaga

Janganlah lupa kita basyukur

Hidup tarasa samakin baharga.

 

 

3.

Banih ditumbuk manjadi baras

Baras dimasak di dalam panci

Satiap tahun banua dipalas

Supaya sajahtra anak nagri

 

Baras dimasak di dalam panci

Nasi masak bungkus kalaras

Supaya sajahtra anak nagri

Jauhi sagala sipat pamalas.

 

Nasi masak bungkus kalaras

Bakuah sup ayam bapukah

Jauhi sagala sipat pamalas

Supaya rajaki datang balimpah

 

 

4.

Murai tarabang di atas batu

Lalu bahinggap di puhun jambu

Hati pusang kada manantu

Gulang galik dalam kalambu.

 

Lalu bahinggap di puhun jambu

Puhun jambu di dalam kabun

Apalah rasanya mananggung ridu

Habis sahari rasa satahun

 

Puhun jambu di dalam kabun

Di dalam kabun babuah labat

Habis sahari rasa satahun

Dimapa akal handak badapat.

 

B. Pantun Kilat ( karmina ) :

Adalah pantun yang terdiri atas dua baris. Baris pertama adalah sampiran, baris kedua adalah isi. Persajakannya /a/,/a/

 

Contoh :

 

Rawa - rawa puhun manggis

Tatawa sambil manangis

 

Manggala gugur ka tahi

Bagaya jadi kalahi

 

Sisiuragung umpannya lalat

Mata mancurung halar tajarat

 

Sakit parut makan tapai

Sakit burut kana japai

 

Dul dul cak

Kapala gundul ditampar cacak

 

Halang manari di pucuk manggis

Umanya lari anaknya manangis

 

Mandur tali kawat
gawi mundur makan kuat

 

galuh kaciput tarung babanam

galuh takantut babau pakasam

 

Asam janar

Mun marasa banar

 

Kura kura dalam parahu

Pura pura kada tahu

 

 

II. Ragam Pantun Banjar Sebagai Lirik Lagu atau Nyanyian

      

Pantun Banjar sebagai hasil Sastra Banjar merupakan cermin masyarakat Banjar. Lirik- lirik yang tersusun dalam Pantun banjar tampak terlihat alam budaya masyarakat Banjar. Pantun Banjar masih bertahan hidup dalam masyarakat banjar terutama lirik pantun merupakan lirik lagu – lagu banjar .

Lirik – lirik pada Pantun Banjar sebagai Lirik lagu ada yang unik. Sebab ada  suku kata yang tidak sama jumlah  pada baris – barisnya dan ada lirik atau barisnya yang diulang atau penggalan lirik merupakan pengulangan untuk mematut irama sehingga menimbulkan harmonisasi dalam jalinan lagu tersebut.

 


( Pada lagu Gandut Janiah )


Aku tahu si sarang warik 

Sarang warik di pinggir hutan

Aku tahu si urang sarik 

Urang sarik  baparangutan

 

Urang subarang manggangan kacang

Kami sini manggangan bigi

Urang subarang lantih puracang

Kami sini nang kada rigi


Tiup api di Gunung ledang 

Habu – habunya kutampi jua
Niat hati tumat dibujang

Balu – balunya kuhadang jua

 

Pananjak satu pananjak dua

Pananjak tiga kusandang jua

Baranak satu baranak dua

Baranak tiga kuhadang jua

 

***

Aku tahu si sarang warik 

( ai aku pang tahu si sarang warik )
Sarang warik ( sarang pang warik ) di pinggir hutan
Aku tahu si urang sarik 

( aku pang tahu si urang sarik )
Urang sarik  ( urang pang sarik ) baparangutan

 

Urang subarang manggangan kacang

( Urang subarang manggangan kacang)
Kami sini  ( kami pang sini ) manggangan bigi

Urang subarang lantih puracang

( Urang subarang lantih puracang )

Kami sini ( kami pang sini ) nang kada rigi


Tiup api di Gunung ledang 

( tiup pang api di gunung ledang )
Habu – habunya ( habu – habunya ) kutampi jua
Niat hati tumat dibujang

( niat hati tumat dibujang )
Balu – balunya ( balu – balunya ) kuhadang jua

 

Pananjak satu pananjak dua

( Pananjak satu pananjak dua )

Pananjak tiga ( pananjak tiga ) kusandang jua

Baranak satu baranak dua

( Baranak satu baranak dua )

Baranak tiga ( baranak tiga ) kuhadang jua

 



( Pada lagu Ayun apan )

Ayun apan anak undan kutinjak apan
Ayun salendang anak undan hanyut badiri
Apan apan anak undan ujarku apan
Urang bujang anak undan baranak tiri
(Ayun apan anak undan ayun apan anak undan)

Dua kali anak undan hujan di Gambah
Mahujuani anak undan anak papuyu
Dua kali anak undan mangiau asbah
Mangawinakan anak undan anak dahulu

 

Bagantung ngarannya kander

Pandan balipat dalam carana

Sudah untung kadengan takder

Manuntut janji asal mulanya

 

Ranap – ranapan kayu di Jawa

Disangka lurus jadi jarajak

Harap – harapan Gustiku nyawa

Disangka tulus lawan kahandak

 

 

( Pada Lagu Kuriding )

 

Dua kali kuriding patah

Sapatahnya di higa dinding

Dua kali kutanding sudah

Kahada manyama badan si ading

 

Telapak tali bandungan

Talimpai tali parahu

Baduduk diagungan

Rambut ikal mancacak bahu

 

Sasawi badaun lima

Salambarnya bakarang

Lamun mau dijujur lima

Asal jangan duduk di lawang

 

 

( Pada Lagu Amas Mirah )

Amas pang mirah kasuma dangding

Pudak malati campaka susun

Biar pang kawa dibawa guring

Kada pang nyaman di dalam dada

Amas pang mirah kasuma dangding
Pudak
malati campaka susun
Kalulah rindang lawan si ading
Jauh sahari  rasa satahun

Amas pang mirah kasuma ingsun

Pudak malati kambang jaruju

Biar ditatah biar disusun

Kada manyama kasih dahulu

 

***

Amas pang mirah ( amas pang mirah ) kasuma dangding
Pudak malati ( pudak malati ) kambang angsana
Biar pang kawa ( biar pang kawa ) dibawa guring
Kada pang nyaman ( kada pang nyaman ) di dalam dada

Amas pang mirah ( amas pang mirah ) kasuma dangding
Pudak malati ( pudak malati ) campaka susun
Kalulah rindang ( kalulah rindang ) lawan si ading
Jauh sahari ( jauh sahari ) rasa satahun

Amas pang mirah ( amas pang mirah ) kasuma ingsun

Pudak malati ( pudak malati ) kambang jaruju

Biar ditatah ( biar ditatah ) biar disusun

Kada manyama ( kada manyama ) kasih dahulu

 

 

( Pada Lagu Di Banua Urang )

Matan ulin ka Palaihari

Liwat jalan ka Lianganggang

Nasip miskin nang ditangisi

Diri jauh di banua urang

 

Matan ulin ka Lianganggang

Manyusur simpang ka Bati-Bati

Diri jauh di banua urang

Garing siapa nang maubati

 

Matan Kandangan ka Gunung Madang

Banyak tumbuh puhun rumbiya

Apa untung diriku saurang

Kampung jauh bakula kada

 

Rami baradap urang bakayuh

Umbak mamacah sampung haluan

Ading jauh kakalah jauh

Diri manangis sama dandaman

 

Rumah batu balawang kaca

Sarai sarapun di tangah taman

Kampung jauh bakula kada

Tinggal kampung tinggal halaman

 

 

( Pada Lagu Ungga – Ungga Apung )

 

Kalangkala di Bati-Bati

Banyak urang mambawa rabung

Urang tuha baandi-andi

Andi-andi siungga apung

 

Banyak urang mambawa rabung

Nyaman banar kalu digangan

Andi-andi siungga apung

Mambisai si kakanakan

 

Jaruju kambang jaruju

Tamu-tamu parak parigi

Umai ading lakas maraju

Parajuan jauh rajaki

 

 

( Pada Lagu Karindangan )

 

Diapailah jua bambanku ini

Patahlah sabatang  ditiup angin

Diapailah jua badanku ini

Lawas kada datang rasa kapingin

 

Handak mandi katia dingin

Mandi di hulu diulak batu

Dimapa hati rasa kapingin

Malihat ading bisa bagincu

 

***

Diapailah jua  ( diapailah jua ) sayang

Bamban bambanku ini

Patah patahlah sabatang sayang

Ditiup ditiuplah angin

( Patah patahlah sabatang sayang

Ditiup ditiuplah angin )

Diapailah jua ( diapailah jua ) sayang

Badan badanku ini

Lamun lawas kada datang sayang

Hatilah rasa kapingin

( Lamun lawas kada datang sayang

Hatilah rasa kapingin )

 

Handak handaklah mandi (Handak handaklah mandi ) sayang

Katia-katia dingin

Mandi mandilah di hulu sayang

Diulak – ulaklah batu

( Mandi mandilah di hulu sayang

Diulak – ulaklah batu )

Dimapa-mapa hati (Dimapa-mapa hati ) sayang

Katia-katia kapingin

Malihat-lihatlah ading  sayang

Bisa-bisalah bagincu

(Malihat-lihatlah ading  sayang

Bisa-bisalah bagincu )

 

 

( Pada Lagu Dua )

 

Diapailah jua bambanku ini

Jakanyalah dirurut sibalah dua

Diapailah jua badan badanku ini

Jakanyalah diturut jadi manggila

 

Limau si limau purut labat sadahan

Ditampur ribut pagat uratnya

Hujan si hujan ribut dapat kutahan

Hatiku rindang apa obatnya

 

***

Diapailah jua

( diapailah jua ) sayang bamban bambanku ini

Jakanyalah dirurut sayang balahnya sibalah dua

Diapailah jua

( diapailah jua ) sayang badan badanku ini

Jakanyalah diturut sayang jadinyalah manggila

 

Limau si limau purut

( limau si limau purut ) sayang labatnya labat sadahan

Ditampurnyalah ribut sayang pagatlah pagat uratnya

Hujan si hujan ribut

( hujan si hujan ribut ) sayang dapatlah dapat kutahan

Hatiku rindang dandam sayang apalah apa obatnya

 

 

( Pada Lagu Mancari Si Jantung Hati )

 

Daun dadap gugurnya malintang

Basunting kambang malati

Bulan kadap basuluh bintang

Mancari si jantung hati

 

***

Aduhai sayang

Daun si daun dadap

daun dadap gugurnya malintang

( Daun si daun dadap

daun dadap gugurnya malintang )

Gugurnya malintang

basunting kambang malati

(Gugurnya malintang basunting kambang malati )

Aduhai sayang

Bulan si bulan kadap

bulan kadap basuluh bintang

(Bulan si bulan kadap

bulan kadap basuluh bintang )

Basuluhlah bintang

mancari si jantung hati

(Basuluhlah bintang mancari si jantung hati )

 

 

( Pada Lagu Burung Mantuk )

 

Kur sumangat si bintang timur

Katupat laki gayun-gayunan

Kur sumangat handak guring

Guring satumat igau-igauan

 

Apang ditumbuk apang ditampi

Baras di gudang dimakan hayam

Apang ditunggu apang dinanti

Hari nang sudah si jauh malam

 

Kalu uringin simadu raksa

Taguklah taguk burung di hutan

Kalu kapingin kurang pariksa

Buah nang mauk jangan dimakan

 

Kaitlah kait di kampung inan

Buahnya anggur tanggungan samut

Apiklah apik ading bajalan

Kalu tagugur siapang manyambut

 

***

Kur sumangat si bintang timur

(Kur sumangat si bintang timur )

Katupat laki gayun-gayunan

Ala si dandang burung mantuk

Kur sumangat handak guring

(Kur sumangat handak guring )

Guring satumat igau-igauan

Ala si dandang burung mantuk

 

Apang ditumbuk apang ditampi

(Apang ditumbuk apang ditampi )

Baras di gudang dimakan hayam

Ala si dandang burung mantuk

Apang ditunggu apang dinanti

(Apang ditunggu apang dinanti )

Hari nang sudah si jauh malam

Ala si dandang burung mantuk

 

Kalu uringin simadu raksa

(Kalu uringin simadu raksa )

Taguklah taguk burung di hutan

Ala si dandang burung mantuk

Kalu kapingin kurang pariksa

(Kalu kapingin kurang pariksa )

Buah nang mauk jangan dimakan

Ala si dandang burung mantuk

 

Kaitlah kait di kampung inan

(Kaitlah kait di kampung inan )

Buahnya anggur tanggungan samut

Ala si dandang burung mantuk

Apiklah apik ading bajalan

(Apiklah apik ading bajalan )

Kalu tagugur siapang manyambut

Ala si dandang burung mantuk

 

 

( Pada Lagu Awailu Lu Ila )

 

Tiwadak bajuran juran

Tabang lurus bakal panapih

Hati rusak babulan-bulan

Kada tulus kada baampih

 

Tabuk sumur di tanah liat

Banyunya kumandiakan

Ada umur ada wasiat

Handak jua dijuduakan

 

***

Tiwadak bajuran juran

(Tiwadak bajuran juran )

Tabang lurus bakal panapih

Awailu lu ila ila

Hati rusak babulan-bulan

( Hati rusak babulan-bulan )

Kada tulus kada baampih

Awailu lu ila ila

 

Tabuk sumur di tanah liat

(Tabuk sumur di tanah liat )

Banyunya kumandiakan

Awailu lu ila ila

Ada umur ada wasiat

( Ada umur ada wasiat )

Handak jua dijuduakan

Awailu lu ila ila

 

 

( Pada Lagu Dindang Digun )

 

Daun paring gugur tapulas

Kambang  jagung di sala banih

Anakku guring nang lawas

Hidup bauntung mudahan sugih

 

Anak hayam turun sawalas

Disambar halang saikung mati

Si galuh nang pintar guring lawas

Lamunnya ganal mambalas budi

 

***

Dindang digun baandai

Daun pang paring gugur tapulas, daun paring

Kambang pang jagung di sala banih di sala banih

Baandai

Anakku guring nang lawas, lawas guring

Hidup bauntung mudahan sugih, mudahan sugih

Baandai

 

Anak hayam turun sawalas, anak hayam

Disambar halang saikung mati saikung mati

Baandai

Si galuh kacil nang pintar, lawas guring

Lamunnya ganal mambalas budi mambalas budi

Baandai

 

 

( Pada Lagu Kursumangat )

 

Sumangat o raden ayu agung

Agung nang maampuni

Banyak minta ampun

Banyak lanya banyak minta ampun

Uma inang uma pangamban Nyai Randil nang basaruan

Rasa ada diundang ada lanya rasa ada disaru

Saikung ikung nang kada katinggalan

Saikung ikung kada kalumpanan

Disungsungiakan lawan kukus dupa

Disungsungiakan lawan kukus manyan

 

( Pada Lagu Girang Girang )

 

Jauh lanya jauh kapalku datang

Pasang bandira satangah tihang

Jauh lanya jauh diangku datang

Parutku lapar manjadi kanyang

 

Ka Sumanan ka Tabuniau

Buah kuranji batang pirawas

Rasan panat gulu maningau

Taganang janji nang sudah lawas

 

***

Jauh jauh lanya jauh kapalku datang aduh sayang

Pasang bandira pasang bandira satangah tihang

Jauh jauh lanya jauh diangku datang aduh sayang

Parut lapar parutku lapar manjadi kanyang

 

Ka Sumanan Tabuniau ka Tabuniau aduh sayang

Buah kuranji buah kuranji batang pirawas

Rasanya panat rasa panat gulu maningau aduh sayang

Taganang janji taganang janji nang sudah lawas

 

 

( Pada Lagu Mandung Mas Mirah )

 

Ayam walik jajar di watun

Baras kuning di dalam pati

Lamun bulik sangui pantun

Supaya sanang di dalam hati

 

Ayam walik jajar di watun

Asal jangan  pidara pati

Biar jauh tapisah badan

Asal jangan jauh di hati

 

***

Ayam lanya walik sayang ayam lanya walik jajar di watun

Inandung ya mas mirah sayang

Baras kuning barasnya kuning di dalam pati

Sayang lamunnya bulik sangui pantun

Inandung ya mas mirah disayang

Supaya sanang sayang supaya sanang di dalam hati

Asal lanya jangan sayang asalnya pidara pati

Biarnya jauh tapisah badan

Inandung ya mas mirah sayang

Asalnya jangan sayang asalnya jangan jauh di hati

 

( Pada Lagu Dundang Sayang )

 

Jangan minjangan raja di alas

Bagalar patih Si Mangkubumi

Budinya tuan sudah dibalas

Nangkaya ambun gugur ka bumi

 

***

Jangan sayang kalu minjangan kalu minjangan raja di alas

Sidundang sayang

Sayang bagalar patih bagalar patih Si Mangkubumi

Budinya tuan sayang budinya tuan budinya tuan sudah dibalas

Sidundang sayang

Nangkaya ambun sayang

nangkaya ambun nangkaya ambun gugur ka bumi

Sidundang sayang

 

( Pada Lagu Tarbang Burung )

 

Burung barat  burung simbangan

Handak disaung  wali si rajawali

Injam dacing gasan timbangan

Gasan manimbang si jantung hati

 

***

Ai burunglah barat simbangan burung simbangan

burunglah barat simbangan

Hai burung simbangan

Hai handak disaung la wali ya si rajawali

Hai handak disaung la wali ya si rajawali

Injamlah dacing timbangan

Hai gasan timbangan urang nang dijaya

Injamlah dacing timbangan

Hai gasan timbangan

Hai gasan manimbanglah hati gusti si jantung hati

Hai gasan manimbanglah hati intan si jantung hati

 

 

( Pada Lagu Dua Marindu )

 

Bintang tujuh tatinggal anam

Karam di laut si majapahit

Garing tubuh maarit dandam

Barang kumakan barasa pahit

 

Baju cita salawarnya cita

Baju cita nang mumut

Mudahan nang bercinta

Malam siang tagarumut

 

Jikalah acih ka Surabaya

Singgah bagambar ka Banjarmasin

Kasihlah kasih di badan saya

Jangan dikambar lawan nang lain

 

***

Bintang tujuh tatinggal anam dingai nang bintang tujuh

Bintang tujuh tatinggal anam karam di laut nang hirang manis

Pahit si majapahit

Garing tubuh maarit dandamku nang garing tubuh

Garing tubuh maarit dandam barang kumakan nang hirang manis

Pahit barasa pahit

 

Cita baju cita salawarnya cita

Cita babaju cita baik tatukar nang hirang manis

Mumut cita nang mumut

Cinta malam barcinta siang lanya barcinta

Cinta malam barcinta, cinta mudahan nang hirang manis

Rumut nang tagarumut

 

Acih ka Surabaya jikalau lah ka Acih

Acih ka Surabaya singgah bagambar ini badanku

Masin ka Banjarmasin

Kasih di badan saya kupinta jangan jangan dikambar

Lain lawan nang lain

 

( Pada Lagu Ladon )

 

Bukannyalah ladon sambarang lanya ladon

Ini lanya ladon narginya Banjar

Bukannyalah lakon sambarang lanya lakon

Ini lanya lalakon baru dilajar

 

Bukan lanya abun sambarang lanya abun

Abunlah saya di nargi Banjar

Bukanlanya ladon sambarang lanya ladon

Ialah ladon nang akan ka luar

 

Kambang kalapa kambang kuini

Ialah kuini tangkalupanya

Urang barapa ja kami ini

Ialah ini akan rupanya

 

Tabu salah sarai sarapun

Pasmin mahkota raja mulia

Hamba tasalah harapkan ampun

Karasminlah kita bagi dunia

 

Kambang kuini takalupanya

Bunga simpur di pinggir kolam

Ialah ini kadar rupanya

Lagi diatur masuk ka dalam

 

Inilah ladon rupanya ladon

Bunga malati bapatah-patah

Inilah lakon rupanya lalakon

Lagi mananti titah parintah

 

( Pada Lagu Sipatul Golam )

 

Ya Ilahi ají jul gapur

Mudahan anakku jangan takabur

Dunia ahirat mandapat sukur

Ruhui rahayu sampai ka kubur

 

Ya Illahi haji jul Manan

Mudahan anakku akan baiman

Diganjar tuhan saribu rahman

Ingatlah tapsir hadis dan pirman

 

Ya Illahi malikul kudus

Mudahan anakku jalannya bagus

Barang maksud ihlas wan tulus

Barang digawi malainkan lulus

 

Ya Illahi malikul Jabar

Mudahan anakku mendapat sabar

Basa halus janganlah kasar

Hadis wan pirman jangan dilanggar

 

Ya Illahi malikul Ambia

Mudahan anakku batambah mulia

Diganjar tuhan rajaki inya

Lapas rancana bahaya dunia

 

 

( Pada Lagu Tinggiran / Gantung Bajut )

 

Bunga culan si mangurikit

Mangurikit mangambang galang

Parmisi jalan tandar sadikit

Kapada mantri nang jaga lawang

 

Antarigit si Antarigit

Antarigit di dada dulang

Jangan manapak jangan mangibit

Barapa sabar diri sorang

 

Sukur belah kubaji batang

Batang dibaji marimbun daun

Sukur Allah wanyiku datang

Wanyiku datang manyala tahun

 

Gantung bajut si gantung bajut

Gantungakan dari ambawang

Galuh putri bangun jangan takajut

Aku datang bukai lawang

 

Serapang dua serapang

Serapang gugur ka ulak

Tarabang Galuh lakas tarabang

Jangan ditunjul kaya ditulak

 

Ancak legal si ancak legal

Wadahnya mayang lawan timbatu

Nyamannya Galuh dalam melegai

Sampat baranak si baminantu

 

( Pada Lagu Ampat Si Ampat Lima )

 

Amapat si ampat lima kuriding patah

Patah sabilah di higa lawang

Ampat si ampat lima kutanding sudah

Kada manyama nang baju habang

 

Dua si dua tiga jambangan kaca

Di tangah-tangah kambang malati

Dua si dua tiga marudai haja

Mun bujur handak datang kamari

 

Ampat si ampat lima buah tiwadak

Tapai lakatan dimakan musang

Ampat si ampat lima hati pun handak

Tapi takutan ditimpas urang

 

Dua si dua tiga buah tiwadak

Biar rambutan tanam babigi

Dua si dua tiga mun rasa handak

Biar lautan disubarangi

 

Mun kaladi si kambang nangka

Asap asap bajanang lain

Lamun jodo kita badua

Bulan rajap lakasi kawin

 

( Pada Lagu Paris Tangkawang )

 

Tabang bamban kaka ai kuricih-ricih

Imbah kuricih kaka ai kubabat pulang

Hati dandam kaka ai baluman ampih

Bawa badapat kaka ai baumpat pulang

 

Apik-apik kaka ai manyusun sirih

Ada tasusun kaka ai nang balampirin

Apik-apik kaka ai pian mamilih

Ada tapilih kaka ai diriku miskin

 

Pucuk pisang ading ai gadangnya layu

Kamana jua ading ai maambunakan

Kuhadang-hadang ading ai  kadada lalu

Kamana jua ading ai manakunakan

 

Tahu haja kaka ai garubak lalu

Kanapa pian kaka ai kada ka pinggir

Tahu haja kaka ai diriku balu

Kanapa pian kaka ai kada bapikir

 

( Pada Lagu Damar Dua )

 

Damarlah dua palita talu

Basumbu jangan ya lalan ya lalan

Basumbu jangan kacil mulik ai si buruk kain

Damarlah dua buku pasanku

Bajudu jangan ya lalan ya lalan

Bajudu jangan kacil mulik ai lawan nang lain

 

( Pada Lagu Kakamban Habang )

 

Kambang culan

Sasangkutan kakamban habang

Taungut rindu manangis

Talihat kakamban kakamban nang habang

 

Hari lawan bulan

Rupa manis bapagar bintang

Kakamban nang habang

Tabawa bajalan aduhai kasian

 

Maramis di banyu dalam

Banyu dalam kacap-kacapan

Manangis di tangah malam

Kakamban nang habang nang jadi ingatan

 

( Pada Lagu Saputangan Babuncu Ampat )

 

Sapu tangan babuncu ampat

Sabuncunya dimakan api ( dimakan api )

Luka nang di tangan kawa di babat

Luka nang di hati hancur sakali

 

Tabang bamban jangan diparit

Mun diparit buang ka sumur ( buang ka sumur )

Rindang pang dandam jangan diharit

Lamun diharit mambawa umur

 

( Pada Lagu Ampar-Ampar Pisang )

 

Ampar-ampar pisang

Pisangku balum masak

Masak sabigi dihurung bari-bari

(Masak sabigi dihurung bari-bari)

Manggalepak manggalepok

Patah kayu bengkok

Bengkok dimakan api

Apinya cangcurupan

( Bengkok dimakan api )

( Apinya cangcurupan )

Nang mana batis kutung dikitip bidawang

( Nang mana batis kutung dikitip bidawang )

 

( Pada Lagu Ading Bastari )

 

Lamah lambut cacantung panjang

Aduhai ading bastari

Bibir habang bakas manginang

Tanda ading nang baik budi

 

Ading sayang manang di alis

Aduhai bulan sahiris

Putih kuning maambun pupur

Kada tatinggal gawi di dapur

 

Adat asli jangan dibuang

Hilangakan kupakai jua

Paninggalan urang bahari

Kada lupa sampai mati

 

( Pada Lagu Danding )

 

Burung putih tarbang ka jambu ( tarbang ka jambu )

Imbah ka jambu kabamban pulang ( adingai ka bamban pulang )

( Ading si ading danding kabamban pulang )

 

Awak putih bawa babaju ( bawa babaju )

Imbah babaju kakamban pulang ( adingai kakamban pulang )

( Ading si ading danding kakamban pulang )

 

Tanah liat tanah lumbiding  ( tanah lumbiding )

Aku andaki daun sulada ( adingai daun sulada )

( Ading si ading danding daun sulada )

 

Manguliat simangul ding ( simangul ading )

Manampaiakan kalung di dada ( adingai kalung di dada )

( Ading si ading danding kalung di dada )

 

 

( Pada Lagu Harumlah Nagri Harumlah Bangsa )

 

Putiklah putik kambang malati

Putikakan nang badaun dua

Baik bahasa baiklah budi

Kamana jua banyak nang suka

 

Panjanglah panjang dadaian kain

Panjanglah jua batang paikat

Barakat cangkal barakat rajin

Sampailah jua sagala niat

 

Kambanglah suri hiasan putri

Putri ramaja anak babangsa

Patutlah kita manjaga diri

Agar salamat hudup di dunia

 

Kambang malati si kambang suri

Tanamakan di tanah pusaka

Ilmu didapat ilmu dicari

Harumlah nagri harumlah bangsa